Γράφει ο Δημήτρης Στεμπίλης

«Το μόνο καινούργιο πράγμα στον κόσμο είναι η ιστορία που δεν ξέρεις», φέρεται να είχε δηλώσει ο Αμερικανός πρόεδρος και αρχιτέκτονας της αμερικανικής πολιτικής των αρχών του Ψυχρού Πολέμου, Χάρι Τρούμαν. Και αυτό είναι μια πραγματικότητα όταν στην ιστοριογραφία για τη μεταπολεμική περίοδο έως το 1989/90 βαραίνει η σκιά της ιδεολογίας και της προπαγάνδας των δύο ψυχροπολεμικών συνασπισμών, στην περίπτωση δε ης Ελλάδας, ένας Εμφύλιος Πόλεμος, μια «καχεκτική δημοκρατία», μια δικτατορία και η τραγωδία του Κυπριακού. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια υπάρχει αποφόρτιση από το ιδεολογικό φορτίο στις ιστοριογραφικές προσεγγίσεις για την περίοδο, τόσο λόγω της χρονικής απόστασης από τα γεγονότα όσο και λόγω της κατάταξης των έγκριτων Ελλήνων ιστορικών στη διεθνή συζήτηση.

Μια τέτοια περίπτωση είναι ο ιστορικός, Ιωάννης Δ. Στεφανίδης, καθηγητής στο ΑΠΘ, και του βιβλίου του «Ψυχρός Πόλεμος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΑΠ. Ο Στεφανίδης με μια εξαιρετική ιστοριογραφική παραγωγή, που περιλαμβάνει βιβλία, άρθρα, συλλογικούς τόμους, στα ελληνικά και τα αγγλικά, γράφει μια συνοπτική ιστορία, μια επισκόπηση αυτής της ιδιαίτερης και πρόσφατης ιστορικής περιόδου, που αναμετριέται με τη θέαση πολλών άλλων διάσημων ομότεχνών του. Δεν γνωρίζω αν στον τρόπο παρουσίασης ο συγγραφέας έλαβε υπόψη του ενδεχόμενη χρήση του βιβλίου του ως εγχειρίδιο στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), λόγω της έκδοσής του από τις εκδόσεις του ΕΑΠ, αλλά σίγουρα ο πυκνός, λιτός και κατανοητός λόγος κάνει το βιβλίο εξαιρετικά ελκυστικό και χρήσιμο. Επιπλέον, η διάρθρωση σε μικρά κεφάλαια και υποκεφάλαια δεν κουράζει τον αναγνώστη, ενώ οι ενδιαφερόμενοι για την «ελληνική εμπειρία», δεν θα μείνουν απογοητευμένοι.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, αντικειμενική ιστορία δεν υπάρχει. Τα γεγονότα είναι αντικειμενικά και η ερμηνεία τους προσωπική. Ο Στεφανίδης όμως προσπαθεί να αναπαραστήσει την εποχή πάνω στην πραγματικότητά της, επιλέγοντας μια δική του συνισταμένη των εργαλείων ερμηνείας και ανάλυσης. Η διακριτική επιμονή του να μας κάνει να γνωρίσουμε συνθήκες και καταστάσεις τις οποίες νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, βοηθάει τον αναγνώστη να βγει διπλά κερδισμένος. Από τη μια να κατανοήσει τα πραγματικά δεδομένα και τις διεργασίες και από την άλλη να αναστοχαστεί ουσιαστικά πάνω σε αυτά, γιατί πολύ απλά, τα έχει καταλάβει.

Για μια περίοδο που ακόμη και στα ιστορικά έργα που την παρουσίαζαν επικρατούσε ο «πόλεμος των λέξεων», όπως αυτός της προπαγάνδας των δύο πλευρών, ο συγγραφέας μας μιλά απλά και κατανοητά, αποφορτίζοντας όρους και καταστάσεις τοποθετώντας τα στη σωστή τους διάσταση. Ο Τρούμαν, ο Αϊζενχάουερ, ο Κένεντι, ο Νίξον, ο Στάλιν, ο Χρουστσόφ, ο Μπρέζνιεφ, ο Γκορμπατσόφ, ο Μάο, ο Τίτο, ο Ντε Γκολ, ο Κολ, ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου κ.α. είναι πρωταγωνιστές αλλά ταυτόχρονα και εκφραστές ευρύτερων πολιτικών στρατηγικών και τάσεων. H CIA, η Κα Γκε Μπε κοκ, αντιμετωπίζονται με κριτήριο τη δράση τους και όχι με μια υπόρρητη συμπάθεια προς τη μια την άλλη πλευρά. Δεν παρουσιάζονται, κάποιοι ως «φρέσκα μήλα» και κάποιοι άλλοι ως «σάπια», για να παραπέμψω σε φρασεολογία της εποχής.

Τέλος, ο Στεφανίδης δεν φείδεται της κατάθεσης συμπερασμάτων. Η άριστη γνώση του για την εποχή και τις πηγές της, καθώς και ο συνθετικός τρόπος γραφής του, τον βοηθά να κατανοεί μηχανισμούς και διεργασίες και να καταλήγει σε προτάσεις συμπερασμάτων, που δημιουργούν κατ’ αρχήν πεδίο διαλόγου. Για πολλούς από εμάς ο Ψυχρός Πόλεμος είναι και προσωπικό βίωμα, που οι δίνες της ιστορίας που ακολούθησαν το τέλος του μάς έχουν κάνει ίσως να ξεχάσουμε ή να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι έχει διαμορφώσει μέρος της θέασής μας για το σήμερα. Το βιβλίο «Ψυχρός Πόλεμος» μας το υπενθυμίζει δημιουργικά…

Οι εκδόσεις ΕΑΠ

Στη σημαντική παράδοση των εκδόσεων του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) και αυτών του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΠΕΚ) ήρθαν τα τελευταία χρόνια να προστεθούν οι εκδόσεις του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), ενδυναμώνοντας συνολικά τον ταλαιπωρημένο από την κρίση εκδοτικό χώρο.

Κυκλοφορίες σημαντικών επιστημονικών έργων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων κοσμούν το πρόσφατο εκδοτικό εγχείρημα, στο οποίο αποκρυσταλλώνεται η βούληση όσων το δημιούργησαν, όσων το συνεχίζουν και φυσικά αυτών που το «τρέχουν» σήμερα, με σημαντική αύξηση τον τελευταίο χρόνο των τίτλων. Αποτυπώνεται, επίσης, και η εμπειρία από τη διδασκαλία στο πλαίσιο του θεσμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, κάνοντας τα βιβλία που εκδίδονται ελκυστικά στο ευρύ κοινό, χωρίς καμιά επιστημονική ή αξιακή έκπτωση.
Οι καλαίσθητες εκδόσεις ΕΑΠ είναι ένα επιπλέον και σύγχρονο παράδειγμα ότι εκδοχές δημόσιων θεσμών και πολιτικών μπορούν να είναι εξίσου ποιοτικές και αποδοτικές, όπως στον κατ’ εξοχήν ιδιωτικό τομέα, προάγοντας το πεδίο και τον υγιή ανταγωνισμό…

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα www.ieidiseis.gr, στις 14/07/2021.