Στην ερώτηση μας για τις αποχρώσεις των σύγχρονων ανταρτοπόλεμων απαντά πως «…κυριαρχούν εθνικές/εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις και έχουν υποχωρήσει απόλυτα οι ιδεολογικές στρατεύσεις».

Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη, που εξετάζει τη συγκρότηση και την ανάπτυξη αντάρτικων στρατών κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων, εστιάζει  στις πιο εμβληματικές περιπτώσεις εμφάνισης ανταρτών, από την Αμερικανική Επανάσταση μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κίνα, την Κούβα, την Αλγερία, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ.

  • Γιατί αποφασίσετε να ερευνήσετε το θέμα ιδιαίτερα σήμερα;

Ήθελα να παρουσιάσω στο ελληνικό κοινό μια συνοπτική επισκόπηση του ανταρτοπολέμου σε πλανητική κλίμακα, καθώς διαπίστωσα ότι κάτι τέτοιο λείπει από τη σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφία. Η προγενέστερη ενασχόληση μου με ζητήματα του ελληνικού αντάρτικου της δεκαετίας του 1940 με οδήγησε στη σκέψη ότι ένα τέτοιο βιβλίο μπορεί να είναι πολλαπλά χρήσιμο στις μέρες μας. Παρά το γεγονός ότι αυτά τα ζητήματα πιθανόν να θεωρούνται από ορισμένους παρωχημένα, η ρευστή και μεταβαλλόμενη εποχή στην οποία ζούμε επιβάλει, θα έλεγα, την εκ νέου ενασχόληση με μορφές πολέμου που εξακολουθούν να είναι διαδεδομένες σε πολλές ηπείρους.

  • Εστιάζετε στις πιο εμβληματικές περιπτώσεις εμφάνισης ανταρτών (από την Αμερικανική Επανάσταση μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κίνα, την Κούβα, την Αλγερία, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ). Υπάρχουν συγγένειες ή η κάθε περίπτωση έχει αυστηρά «τοπικά» χαρακτηριστικά ανάλογα με την κάθε παράδοση και τις ιστορικές συνθήκες;

Προφανώς υπάρχουν σε κάθε ανταρτοπόλεμο στοιχεία που σχετίζονται με την ιδιαίτερη κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική δομή των εκάστοτε χωρών στις οποίες το φαινόμενο έκανε (ή κάνει) την δυναμική εμφάνιση του.  Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν και δομικού τύπου ομοιότητες ως προς ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους πολέμου, που έχουν να κάνουν τόσο με τους εξεγερμένους-αντάρτες όσο και με τους τρόπους που αντιμετωπίζονται από τις διάφορες κυβερνήσεις.  Ανεξαρτήτως διαφορών, ο ανταρτοπόλεμος είναι πάντα επιλογή των αδυνάτων, διεξάγεται με όρους μη συμβατικού-ανορθόδοξου πολέμου και οδηγεί τις κυρίαρχες δυνάμεις σε διλήμματα ως προς την αντιμετώπιση των ανταρτών-μαχητών. Πρόκειται για ένα είδος πολέμου που δημιουργεί τεράστια ζητήματα και στον άμαχο πληθυσμό, καθώς ο πολιτικός έλεγχος του κοινωνικού αυτού υποκειμένου καθίσταται αποφασιστικής σημασίας για την τελική έκβαση των αναμετρήσεων.

  • Αντίστοιχα υπάρχουν ομοιότητες στον τρόπο που οι εξουσίες προσπάθησαν να εξουδετερώσουν τα αντάρτικα;

Οι εκάστοτε κυρίαρχες δυνάμεις ως επί το πλείστον επιχειρούν αρχικά να από-νομιμοποιήσουν πολιτικά τον αντάρτη, μη αναγνωρίζοντας σε αυτόν ιδιότητες άλλες από αυτές του «συμμορίτη», του «ληστή», του «τρομοκράτη» κλπ. Από την απόπειρα αυτή από-νομιμοποίησης προκύπτει μια σειρά κατασταλτικών μέτρων που ποικίλουν ως προς την ένταση τους και τα οποία στρέφονται τόσο κατά των μαχητών όσο και κατά των θεωρούμενων υποστηρικτών τους. Θεωρητικοί της «αντί-εξέγερσης» έχουν επιχειρήσει κατά τους δυο τελευταίους αιώνες  να κωδικοποιήσουν στα έργα τους τα μέτρα αυτά, συμβάλλοντας έτσι στην απόπειρα διατύπωσης δογμάτων καταπολέμησης ανταρτών που θα έχουν γενικευμένη εφαρμογή. Οι δυο βασικές γραμμές παραμένουν όμως οι ίδιες: η «εχθροκεντρική», στην οποία προτεραιότητα έχει η στρατιωτική συντριβή του αντιπάλου, και η «πληθυσμοκεντρική», στην οποία προτεραιότητα έχει ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος του φιλικά ή ουδέτερα διακείμενου προς τους αντάρτες πληθυσμού.

  • Μελετάτε στις ποικίλες εκδοχές μεταξύ άλλων. Υπάρχει η ελληνική ιδιαιτερότητα και πως θα τη σκιαγραφούσατε;

Αναμφίβολα ο ανταρτοπόλεμος έχει μεγάλο ιστορικό εύρος στον ελληνικό χώρο. Η ίδια η Επανάσταση του 1821 στηρίχθηκε κυρίως σε ομάδες ατάκτων. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και στις αλυτρωτικές εξεγέρσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 190ου και των αρχών του 20ου αιώνα, καθώς το ελληνικό κράτος αδυνατούσε να αναλάβει σοβαρή στρατιωτική δράση προκειμένου να υποστηρίξει την εδαφική του επέκταση. Ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των δυνάμεων του Άξονα (1941-44) αφενός συνιστούσε τμήμα αυτής της παράδοσης, αφετέρου δημιουργούσε νέα δυναμική πολιτικό-στρατιωτικού ελέγχου εκτεταμένων περιοχών της ελληνικής επαρχίας από τις αριστερές δυνάμεις, γεγονός που αντικειμενικά δημιουργούσε νέα δεδομένα από  γεωπολιτική πλευρά. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-49) που οδήγησε στην ήττα της κομμουνιστικής Αριστεράς συνιστά τη μοναδική περίπτωση ολοκληρωτικής εμφύλιας σύγκρουσης που διεξήχθη στη μεταπολεμική Ευρώπη, και από την άποψη αυτή θα μπορούσε να μιλήσει κάποιος για «ελληνική ιδιαιτερότητα». Ο εμφύλιος υπήρξε γεγονός καταλυτικής σημασίας για την πορεία της χώρας, κληροδότησε συλλογικά τραύματα και μείζονες πολιτικές διαιρέσεις, και αποτέλεσε, ας μην το ξεχνούμε, το πρώτο «θερμό επεισόδιο» του Ψυχρού Πολέμου οδηγώντας στο δόγμα Τρούμαν και σε μεγαλύτερη παρέμβαση της Αμερικανικής πλευράς στις ελληνικές υποθέσεις.

  • Κάνετε αναφορά στην Κούβα και τον Τσε Γκεβάρα και γράφετε ότι «…ο Τσε αναδείχθηκε πρωταγωνιστής της απόπειρας εξαγωγής αυτού του προτύπου και σε άλλες χώρες». Τι κάνει το παράδειγμα της Κούβας ξεχωριστό και ποιες ήταν οι γκρίζες ζώνες του;

Ο ανταρτοπόλεμος στην Κούβα πραγματοποιήθηκε από ένα ολιγάριθμο αντάρτικο στρατό εναντίον των κατά πολύ υπέρτερων αριθμητικά δυνάμεων του δικτάτορα Μπατίστα, χωρίς στην πραγματικότητα να υπάρξουν μεγάλες μάχες. Το εγχείρημα του Φιντέλ Κάστρο, του Τσε και των συντρόφων τους φαινόταν αρχικά καταδικασμένο σε αποτυχία, όμως οι μεγάλες εσωτερικές αδυναμίες του καθεστώτος και του στρατού, η απώλεια πολιτικής νομιμοποίησης της δικτατορίας στα μάτια ακόμη και ουδέτερων παρατηρητών, αλλά και η κινητοποίηση στο εσωτερικό των πόλεων δημιουργούσαν σταδιακά συνθήκες εσωτερικής κατάρρευσης. Από τον πόλεμο αναδύθηκε μια «στρατηγική ιδιοφυϊα»-αυτή του Τσε Γκεβάρα, ανθρώπου που επηρέασε σε τεράστιο βαθμό τα νεολαιϊστικά κινήματα της δεκαετίας του 1960 σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, αλλά και αντάρτικά κινήματα (κυρίως στο χώρο της Λατινικής Αμερικής). Το μεγάλο θέμα παρέμενε εξαρχής αν και κατά πόσο η εμπειρία διεξαγωγής του ανταρτοπολέμου στην Κούβα μπορούσε να γενικευθεί. Οι απαντήσεις, σε γενικές γραμμές, ήταν αρνητικές, όπως πιστοποιούσε και ο θάνατος του ίδιου του Γκεβάρα τον Οκτώβριο του 1967 στη Βολιβία. Ως προς τις γκρίζες ζώνες του ίδιου του αγώνα στην Κούβα θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτές εδράζονταν στον διαφαινόμενο από τότε συγκεντρωτισμό του Κάστρο,  αλλά και στις εσωτερικές διαφωνίες στους κόλπους των επαναστατών (όχι τόσο εμφανείς την περίοδο εκείνη).

  • Μιλάτε και για την ιστορικότητα του Ανταρτοπόλεμου. Σήμερα τι συμβαίνει και ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανταρτών;

Στις τελευταίες δεκαετίες οι κλασικοί συμβατικοί διακρατικοί πόλεμοι αποτελούν, σε οικουμενική κλίμακα, την εξαίρεση στο πεδίο των συγκρούσεων. Ανταρτοπόλεμοι διαφόρων μορφών και εντάσεων χαρακτηρίζουν την τεράστια πλειονότητα των αναμετρήσεων που διεξάγονται. Έχουν όμως διαφοροποιηθεί αρκετά τα χαρακτηριστικά των μαχητών που συμμετέχουν σε αντάρτικους στρατούς σε σχέση με το παρελθόν. Κυριαρχούν εθνικές/εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις και έχουν υποχωρήσει απόλυτα οι ιδεολογικές στρατεύσεις. Νέες πρακτικές καταπολέμησης ανταρτών δοκιμάζονται από τις εκάστοτε κυρίαρχες δυνάμεις. Σε συνάφεια με τις τεράστιες εξελίξεις στο χώρο της τεχνολογίας του πολέμου, ο σύγχρονος αντάρτης μάχεται εντός ενός περιβάλλοντος στο οποίο κυριαρχούν Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ΜΜΕ και Διαδίκτυο, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, GPS κλπ. Είναι λοιπόν υποχρεωμένος να αναπροσαρμόσει τις τακτικές του, αν θέλει ο αγώνας του να έχει πιθανότητες επιτυχίας.

Πηγή: TVXS