Σπουδάζοντας στο Λονδίνο το φθινόπωρο του 1986, συνάντησα έναν Γερμανό φοιτητή που είχε μεγαλώσει στο Δυτικό Βερολίνο – την πόλη-σύμβολο της παγκόσμιας αντιπαράθεσης που ονομάστηκε Ψυχρός Πόλεμος. Πάνω στη συζήτηση τον ρώτησα αν πίστευε ότι η διαιρεμένη πατρίδα του θα ξαναγινόταν ποτέ ενιαίο κράτος. «Δεν το πιστεύω», απάντησε. «Σαράντα τόσα χρόνια ζούμε χωριστά, με διαφορετικά συστήματα. Έχουμε γίνει δύο έθνη πια. Άσε που οι “υπερδυνάμεις” δεν θα το επέτρεπαν ποτέ». Όσοι έζησαν ανάμεσα στο 1945 και το 1989 είχαν μάθει να θεωρούν δεδομένο το διεθνές περιβάλλον που είχε κληροδοτήσει ο πόλεμος του Χίτλερ. Οι μεγαλύτεροι πάσχιζαν να επουλώσουν τραύματα, οι νεότεροι να χτίσουν όνειρα στη σκιά του διπολισμού και της ισορροπίας του τρόμου. Για τους πιο τυχερούς, στον «ανεπτυγμένο» κόσμο, ανατολικό και δυτικό, αυτό σήμαινε ένα λίγο πολύ σταθερό και προβλέψιμο περιβάλλον. Για τους άλλους, στον λεγόμενο «Τρίτο Κόσμο», η αστάθεια και η ανασφάλεια ήταν ο κανόνας.